De geschiedenis van maten en gewichten deel I




Hoe zit dat nou eigenlijk met maten en gewichten in de rest van de wereld? Als ik op internet een Engels recept vind, moet ik de hoeveelheden dan aanpassen? En een recept uit de Verenigde Staten?

Het is inderdaad zo dat in de VS een ander systeem wordt gebruikt: ‘USA System of Measurement‘ (behalve op militair, medisch en wetenschappelijk gebied). Ook in Liberia en Myanmar gebruiken ze een ander systeem. Hoe is dat zo gekomen?





De gerstekorrel is één van de vroegste maten voor gewicht (en lengte) en het uitgangspunt voor de "grein" (het gewicht van één zaadkorrel uit het midden van een aar gerst of tarwe). Men gebruikt in eerste instantie de natuur en alledaagse activiteiten om lengte en gewicht aan te geven. Zoals bijvoorbeeld een league (3 mijlen): de afstand die een persoon in één uur kan afleggen. Eén mijl is 5000 voet/feet en wordt door de Romeinen geïntroduceerd. In het Romeinse rijk (500 v. C. – 5e eeuw na C.) wordt de pond als eenheid van gewicht gebruikt. Zij verdelen de pond in delen van 12 ons. De Germanen nemen dit gebruik over.
Rome de hoofdstad van het Romeinse rijk, wordt in 330 na C. verplaatst naar Constantinopel (het huidige Istanbul).

Romeinse weegschaal




Het Grieks sprekende Byzantijnse rijk wordt na het uiteenvallen van de West-Romeinse beschaving een voortzetting van het Oostelijke Romeinse rijk. Zij gebruiken de pitjes (0,2 gram) van de Johannesbroodboom als gewichtseenheid voor parels en edelstenen. Nadat Mohammed in de 7e eeuw de Arabische stammen weet te verenigen in de Islam, wordt het Byzantijnse rijk aangevallen door o.a. Ottomaanse, Perzische en Arabische legers. Met de kruistochten (1e kruistocht in 1096) biedt West-Europa als christelijke sympathisant hulp tegen de heidense vijanden van het Byzantijnse rijk, die ondermeer pelgrims uit West-Europa de weg naar het heilige land (Israël) in de weg staan. In 1453 wordt Constantinopel definitief verslagen door het Turkse leger. Het uiteenvallen van het Byzantijnse rijk markeert voor West-Europa het einde van de middeleeuwen.



Tijdens de middeleeuwen bestaan meerdere systemen naast elkaar. Zoals bijvoorbeeld het Troy-systeem waarbij één ons/ounce = 480 grein/grains bevat. De Troy pond/pound = 12 Troy ounces x 480 = 5760. Men denkt dat de Troy pond door handelaars in de oude Franse marktstad Troyes is ontstaan en dat het gebruikt is voor het wegen van brood en dergelijke. In de 12e en 13e eeuw staat Troyes bekend als een internationaal handelscentrum. De geschiedenis van het Troy-pond is waarschijnlijk terug te voeren tot de 9e eeuw en is lang gebruikt als eenheid voor apothekers, maar ingehaald door het metrieke stelsel. De Troy-ounce wordt tot op de dag van vandaag gebruikt als eenheid bij het wegen van metalen zoals goud en edelstenen.

Nederland wordt na het vertrek van de romeinen teruggeworpen in de tijd. Onder invloed van de Grote Volksverhuizing trekken Germaanse stammen (zij worden barbaren genoemd) het West-Romeinse gebied binnen. We zijn inmiddels in de vroege middeleeuwen belandt. Het Nederland van onder de rivieren wordt deel van Het Frankische Rijk. Het Frankische rijk veroverd ondermeer Frankrijk (Gallië) en wordt uiteindelijk een grootmacht. In het jaar 814 na de dood van Karel de grote wordt het rijk onder 3 kleinzonen verdeeld.

Na het vertrek van de Romeinen trekken ook in Engeland de Germaanse stammen binnen: de Angelen, de Saksen en de Juten. In 1066 vielen de Noormannen, geleid door Willem de Veroveraar Engeland binnen (de slag bij Hastings). Willem was de Hertog van Normandië, en hij moet buigen voor de koning van Frankrijk. Een relatief kleine groep Noormannen maakt de dienst uit in Engeland, deze hooggeplaatste Noormannen spreken de Franse taal. De uiteindelijke macht in Engeland wordt uitgevoerd door van origine Franse machthebbers, waarmee de kiem wordt gelegd voor een eeuwenlange vete tussen Frankrijk en Engeland.

Een fragment van de slag bij Hastings, 1066, het wandtapijt van Bayeux, Normandië





In 1429 tijdens de honderdjarige oorlog wordt het Franse leger geïnspireerd door Jeanne D’Arc en aan het einde van deze oorlog in 1453 wint Frankrijk vrijwel alle gebieden, die intussen vanuit Engeland zijn verovert, weer terug. Engeland is weer een eiland… Andere catastrofes die plaatsvinden in Europa zijn de pestepidemieën, waarbij in de plaag van 1348 in totaal 30 tot 60% van de totale bevolking de dood vindt.




Rond 1500 laten we de late middeleeuwen achter ons en begint de renaissance, de 'verlichting'. Het algehele levensbeeld wordt tijdens de renaissance een stuk positiever. In de renaissance die begint in Italië, wordt teruggegrepen naar de klassieke oudheid en vormt de elite een wereldbeeld buiten de gebruikelijke kerkelijke theologie. Het beeld dat de mens een individuele relatie heeft met God en niet met de kerk. De bijbel wordt vertaalt naar vele volkstalen. Het is ook de tijd van ketters en heksenvervolging... Deze periode is het startpunt voor ontdekkingsreizen, wetenschappelijke ontdekkingen en het opbloeien van de kunsten en de letteren. Portugal en Spanje krijgen er veel overzeese gebieden bij, wat hen grote rijkdom brengt. Engeland, Frankrijk en Nederland laten het er niet bij zitten en zetten hun eigen handelsroutes en kolonieën op in Amerika en Azië. Uiteindelijk komt Engeland als overwinnaar uit de (oorlogs)strijd en behoudt Noord-Amerika en India. Rond 1600 vertrekken vele Engelse kolonisten (en misdadigers en arme sloebers) naar de nieuwe wereld. Engeland heeft uiteindelijk met het Britse Rijk het grootste rijk ooit opgebouwd. In 1922 is het Britse Rijk zo groot, dat ¼ van de hele wereldbevolking hiervan deel uit maakt.

Kaart van ontdekkingsreizen




Het huidige systeem van de VS: ‘USA System of Measurement’ en het imperiale systeem van de Engelsen is gebaseerd op het systeem van avoirdupois, wat betekent: goederen van gewicht/goods of weight. Het is een oud-Frans woord. Het avoirdupois ontstaat in 1303 door Engelse handelaren uit Londen en bestaat naast vele andere systemen zoals het Troy-pound en ounce. De Engelsen (en hun vele onderdanen) hebben het imperiale systeem gebruikt (afgeleid van de eenheden van de Romeinen) waarbij 1 pound (=lb betekent libra pound) is onderverdeeld in 16 ounces (oz) 28,349 gram. Een pound is 16 x 28,349 = 453,6 gram (sinds 1889). Zij voegden er ‘stone’ aan toe, 1 stone is 14 x 453,6 = 6,35 kilo.

Het metrieke stelsel (van het Grieks: metrum of maat) wordt in 1816 in Nederland ingevoerd en wordt gedefinieerd als één veertig miljoenste van de omtrek van de aarde gemeten over de polen. Eén liter water heeft een massa van 1 kilogram en een volume van één kubieke decimeter. Het metrieke stelsel is oorspronkelijk ingevoerd door Napoleon (na de Franse revolutie) en uitgewaaierd over de hele wereld (de conventie van de meter).

Inmiddels is het SI stelsel (International System of Units) ingevoerd en omvat meer dan alleen maat en gewicht (lengte, tijd, massa, kracht, energie, vermogen en druk), maar zijn allen gebaseerd en hebben onderlinge verhoudingen met het decimale stelsel.
Het nieuwe stelsel wordt op een paar uitzonderingen na (zie boven VS) of deels gebruikt en de oude gebruiken blijven in zwang….In Nederland is het gebruik van de gewichten ons en pond nog geheel ingeburgerd. Toch zou 100 gram en 500 gram correcter zijn! Zo wordt over de hele wereld onder de mensen een eigen jargon in stand gehouden.

Morgen deel II van de geschiedenis van het gewicht.

Reacties